Υπάρχει ριζοσπαστικά αριστερή αντεγκληματική πολιτική. Τη θέλουμε; (του Στράτου Γεωργούλα, καθηγητή Εγκληματολογίας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου)

(αναδημοσίευση από το ισκρα)

ΥΠΑΡΧΕΙ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΑ ΑΡΙΣΤΕΡΗ ΑΝΤΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ. ΤΗΝ ΘΕΛΟΥΜΕ;

(Τετ. 15/4/15 - 15:19)
Toυ ΣΤΡΑΤΟΥ ΓΕΩΡΓΟΥΛΑ*

Από πότε ένα γνωστικό αντικείμενο και ένα πλαίσιο εφαρμοσμένης πολιτικής γίνεται προνομιακός ως και αποκλειστικός χώρος μιας αυστηρά δεξιάς ιδεολογικής αναφοράς; Μα δεν υπάρχει εναλλακτικός δρομος για την αντεγκληματική πολιτική πλην της θεοποίησης της τάξης και της ασφαλείας; Στα κοινωνικά προβλήματα που προσδιορίζονται ως εγκλήματα απαντάμε μόνο με αυστηρικοποίηση της καταστολής αλλιώς επέρχεται το χάος και η ασυδοσία;

Το να πρεσβεύεις ότι ο λόγος περί εγκλήματος και οι προτάσεις αντεγκληματικής πολιτικής είναι πεδίο αναφοράς που δεν μπορεί ή δεν πρέπει η ριζοσπαστική αριστερά να έχει θέση, είναι τουλάχιστον προσβολή για τους χιλιάδες επιστήμονες και επαγγελματίες που δεκάδες χρόνια σε όλο το κόσμο παλεύουν να δημοσιεύσουν, ερευνήσουν και εφαρμόσουν ιδέες της αριστεράς, κόντρα σε θεατές και αθέατες πολιτικές που τους πολεμούν μέχρι εσχάτων. Το χειρότερο όμως απέναντι σε αυτή την κατασταλτική πολιτική που εφαρμόζεται σε αυτούς που ερευνούν κριτικά την καταστολή, είναι η σιωπή, η άγνοια της ίδιας της αριστεράς που οδηγεί στην αφάνεια του αριστερού λόγου για την εγκληματικότητα και εντέλει στη νομιμοποίηση της παντοκρατορίας του δεξιού ιδεολογήματος περί ασφάλειας.

Ναι λοιπόν η ριζοσπαστική αριστερά έχει λόγο και έχει και παραδείγματα εφαρμοσμένης πολιτικής ως απάντηση στο έγκλημα. Ας δούμε κάποιες διακριτές οπτικές σε ένα σύντομο ενημερωτικό σχεδιάγραμμα αυτού του λόγου.

Καταρχάς μια ριζοσπαστικά αριστερή απάντηση στην εγκληματικότητα δεν είναι μόνο διορθώσεις επί του 

φιλανθρωπικότερου ή στην καλύτερη, του ανθρωπιστικότερου, μιας αστυνομίας, μιας δικαιοσύνης, ενός ποινικού συστήματος, της μεταχείρισης του εγκληματία. Η αριστερά δεν μένει μόνο σε διορθωτικές κινήσεις, έχει πρόταση, εναλλακτικό όραμα και άμεσα εφαρμόσιμες προτάσεις που στοιχειοθετούν έναν άλλο δρόμο πολιτικής.

Μια ριζοσπαστικά αριστερή απάντηση στην εγκληματικότητα δεν ειναι μόνο μια απλή αναφορά στην προστασία των δικαιωμάτων. Σαφέστατα πρέπει, σε τελική ανάλυση, το ποινικό σύστημα να σχεδιαστεί με βάση την ανάγκη της αριστεράς, οι υπάρχουσες διακρίσεις να μην ποινικοποιούνται, αλλά υπαρκτά προβλήματα με υλικές συνέπειες κοινωνικής βλάβης σε μεγάλες μερίδες του κοινωνικού συνόλου, οφείλουν να αντιμετωπιστούν

Μια ριζοσπαστικά αριστερή απάντηση στην εγκληματικότητα, οφείλει να έχει αναφορά στην ανάγκη ευρύτερης κοινωνικής αλλαγής, στην κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής, αλλά ταυτόχρονα οφείλει να καταστρώσει ένα άμεσο σχέδιο πολιτικής πρότασης στην υπάρχουσα κοινωνική πραγματικότητα που θα οδηγήσει σε βαθμιαία αλλαγή τόσο των κοινωνικών συνειδήσεων αλλα και των υλικών όρων της τοξικότητας του καπιταλισμού

Μια ριζοσπαστικά αριστερή απάντηση στην εγκληματικότητα, οφείλει να διακρίνει τον όρο βία από τον όρο έγκλημα. Η πρώτη είναι ενδημική και συχνά αφανής, το δεύτερο είναι μια κοινωνική κατασκευή που ορίζει το ίδιο το κράτος με τους μηχανισμούς του κοινωνικού ελέγχου, πρωτίστως τη νομοθετική, τη δικαστική εξουσία, την αστυνομία, αλλά και εξωθεσμικούς μηχανισμούς κατασκευής της εικόνας της πραγματικότητας. Συχνά δε, η κρατική απάντηση στο έγκλημα είναι βία, γεννά περισσότερη βία και αποτελεί μέρος του πρόβληματος. Δεν ειναι τυχαίο οτι οι περιοχές στις ΗΠΑ που έχουν τη μεγαλύτερη εγκληματικότητα ειναι αυτές που έχουν το πιο αυστηρό κατασταλτικό μηχανισμό.

Μια ριζοσπαστικά αριστερή απάντηση στην εγκληματικότητα δεν κρύβεται πίσω απο μια ψευδεπίγραφη κοινωνική συναίνεση αλλά αναγνωρίζει οτι στην κοινωνία μας υπάρχει η κοινωνική σύγκρουση με κυρίαρχη την ταξική. Άρα τα κοινωνικά προβλήματα δημιουργούνται αλλά και απαντώνται μέσα από αυτήν την κατανόηση και κάθε αναφορά σε φόβους πολιτικών "μην κάνουμε κάτι που θέτει σε κίνδυνο τη συναίνεση", απλώς είναι ένα μύθευμα που νομιμοποιεί την ίδια αναπαραγωγή των κυρίαρχων ταξικά, ιδεολογικά, κοινωνικά, πολιτικών αντιμετώπισης της εγκληματικότητας. Καθώς το έγκλημα είναι μια κοινωνική κατασκευή που λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο της ευρύτερης κοινωνικής σύγκρουσης, μια ριζοσπαστικά αριστερή απάντηση στην εγκληματικότητα οφείλει να αλλάξει - αντιμετωπίσει και τη συμβολική - ερμηνευτική διάσταση της.

Μια ριζοσπαστικά αριστερή απάντηση στην εγκληματικότητα οφείλει να διακρίνει και τα είδη της υπάρχουσας εγκληματικότητας και να τα αξιολογήσει. Είναι άλλο πράγμα η ατομική δράση και άλλο η οργανωμένη. Η πολιτεία και οι θεσμοί της αντεγκληματικής πολιτικής αντιδρούν πρωτίστως στην πρώτη και προσανατολίζουν αντίστοιχα τα εργαλεία κατανόησης και αντιμετώπισης. Αυτό σημαίνει οτι οι κυρίαρχες εξηγήσεις και προτάσεις μένουν εγκλωβισμένες σε μια μερική αιτιοκρατία (τι κάνει το άτομο να εγκληματεί) και σε προτάσεις τροποποίησης ατομικής συμπεριφοράς, λες και υπάρχει άτομο εκτός κοινωνίας. Ο έξυπνος πολιτικά περιορισμός εξήγησης και απάντησης, αφήνει στο απυρόβλητο την οργανωμένη κοινωνικά δράση, αφενός γιατί θα αναγκαζόμασταν να θέσουμε ερωτήματα περί δομών και κοινωνικών σχέσεων και εντέλει να θέσουμε και το ζήτημα της εξουσίας και του καπιταλισμού. Αφετέρου όμως - και χειρότερα- η πολιτεία δεν θέλει να αντιμετωπίσει την οργανωμένη δράση, γιατι αυτή λειτουργεί απόλυτα συμβατά, συμπληρωματικά και υποστηρικτά με τους κύριους σκοπούς της καπιταλιστικής κοινωνίας. Η βία στα γήπεδα συντηρεί την αυτονομία του επαγγελματισμού του ποδόσφαιρο, τα εγκλήματα του λευκού κολάρου λειτουργούν υποστηρικτά ως προς την αυτονομία χώρων οπως τα Πανεπιστήμια, τις τράπεζες, τις επιχειρήσεις, η μαύρη αγορά αποτελεί τη βαλβίδα ασφαλείας για την τρομακτική οικονομικά καταπίεση μεγάλης μερίδας του κοινωνικού συνόλου, μεταπρατών, παραγωγών και καταναλωτών.

Μια ριζοσπαστικά αριστερή απάντηση στην εγκληματικότητα, λοιπόν, οφείλει να πάρει συγκεκριμένη θέση στην κοινωνική σύγκρουση υπέρ των ταξικών συμφερόντων που ιδεολογικά υποστηρίζει. Οφείλει να ανασκευάσει την κοινωνική κατασκευή του εγκλήματος, δίνοντας της, την οπτική της κοινωνικής βλάβης και μάλιστα της κοινωνικής βλάβης ενάντια στα κοινωνικά σύνολα που βάσει αξιών και αρχών αναφέρεται. Οφείλει να λαμβάνει υπόψη οτι η οργανωμένη δράση σε αυτόνομους ή ημιαυτόνομους χώρους (από την κοινωνική λογοδοσία) παράγει σημαντική βλάβη και πρεπει να αντιμετωπιστεί. Και τέλος οφείλει να προσανατολίσει όλο το νομικό, αστυνομικό και ιδρυματικό - έξωιδρυματικό οπλοστάσιο της, σύμφωνα με τα παραπάνω. Οφείλει να κάνει ένα αριστερό νομικό σύστημα, μια αριστερή αστυνομία, ένα αριστερό σύστημα απονομής δικαιοσύνης, ένα αριστερό μοντέλο μεταχείρισης (και ας μην κρυβόμαστε, σημερα αυτα που υπάρχουν ειναι καθαρά δεξιά όσο και αν κάποιοι θέλουν να μιλούν για δήθεν πολιτική ανεξαρτησία) και όλα τα παραπάνω οφείλουν να είναι ριζοσπαστικά δηλαδή με ευθεία αναφορά στη ρίζα των κοινωνικών προβλημάτων και όχι διαχειριστικά.

Συγκεκριμένα παραδείγματα - και όχι εξαντλητικά- μπορούν να αναφερθούν ως εξής:

α. Απεγκληματοποίηση πράξεων και συμπεριφορών που δεν παράγουν κοινωνική βλάβη και εγκληματοποίηση πράξεων που παράγουν. Αν λάβουμε υπόψη οτι οι περισσότερες απώλειες ανθρωπίνων ζώων προέρχονται από τροχαία, τα οποία οφείλονται πρωτίστως στην κατασκευή και διαχείριση των δρόμων και μηχανοκίνητων μέσων, αν λάβουμε υπόψη οτι οι περισσότερες βλάβες στην ανθρώπινη υγεία προέρχονται απο εταιρείες που παράγουν και διακινούν μαζικά τρόφιμα ή/και προκαλούν περιβαλλοντική επιβάρυνση, αν λάβουμε υπόψη οτι οι περισσότερες οικονομικές απώλειες για το κοινωνικό σύνολο οφείλονται σε πολιτικά, τραπεζικά, επιχειρησιακά σκάνδαλα ή "καινοτόμες πολιτικές και πρακτικές", αν λάβουμε υπόψη οτι σε όλες τις παραπάνω κατηγορίες οι εργατικές παραβάσεις (ατυχήματα, εργασιακή εκμετάλλευση) κατέχουν υψηλά ποσοστά και όλα τα παραπάνω είτε δεν θεωρούνται εγκλήματα είτε ποινικοποιούνται πολύ ελαφρά αναντίστοιχα με την κοινωνική βλάβη που παράγουν, τότε ένας πρώτος οδηγός για μια άλλη, αριστερή αντεγκληματική πολιτική στο νομοθετικό στάδιο, είναι εμφανής.

β. Η αστυνομία λειτουργεί τόσο στο ευρύτερο πλαίσιο της καπιταλιστικής κοινωνίας υπηρετώντας τους σκοπούς της και ταυτόχρονα με μια οργανωτική αυτονομία. Αφενός παράγει βία, είναι μέρος τους προβλήματος, και αυτή η βία οφείλει να εγκληματοποιηθεί επειδή παράγει κοινωνική βλάβη και άρα η αυτονομία της να ακυρωθεί στην πράξη με ενέργειες που θα εντείνουν την κοινωνική λογοδοσία.
Αφετέρου είναι τεράστιο λάθος να ζητήσεις τη διάλυση της ή την μερική απόσυρση της, γιατί όπως έχει δείξει η έρευνα, όπου έχει συμβεί αυτό, το αόρατο χέρι της αγοράς αυτορυθμίζει τα κοινωνικά προβλήματα με το χειρότερο τρόπο για τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα. Μια εφαρμοσμένη πράξη στο πεδίο της πολιτικής που έχει παράξει εκπληκτικά αποτελέσματα ειναι η κατάργηση της στρατιωτικής ιεραρχίας και πειθαρχίας, η κατάργηση των αστυνομικών σχολών και η αντικατάσταση τους με ένα Πανεπιστήμιο Ασφαλείας με μαθήματα περι προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η δημιουργία ενός σώματος ανεξάρτητου από την αστυνομία, ελέγχου της εγκληματικότητας των αστυνομικών αρχών.

γ. Όμοια, κοινωνική βλάβη παράγουν και οι άλλοι θεσμοί της αντεγκληματικής πολιτικής (δικαιακό σύστημα, συστήματά μεταχείρισης ιδρυματικά ή μη) και όμοια αυτοί οι θεσμοί οφείλουν να αποδεχθούν την αλλαγή του ευρύτερου προσανατολισμού, να κατανοήσουν οτι η κοινωνική λογοδοσία και ο έλεγχος των πράξεων τους ειναι πολιτικά ανώτερος - στην ριζοσπαστικά αριστερή διακυβέρνηση- από τη λειτουργική αυτονομία τους.
Τέλος, ας μην αμελούμε ότι η εγκληματικότητα και το έγκλημα ως κοινωνική κατασκευή, βασίζεται σε ένα σύστημα συμβόλων, θεωρητικών κατασκευών και εκλαϊκευσεων, το οποίο αποτελεί μέρος του προβλήματος γιατί νομιμοποιεί την υπάρχουσα προβληματική, πρακτικά αναποτελεσματική και ταξικά μεροληπτική, πραγματικότητα περί εγκλήματος και αντιμετώπισης του. Άρα μια ριζοσπαστικά αριστερή αντεγκληματική πολιτική οφείλει να ανασχεδιάσει όλο αυτο το συμβολικό σύστημα, σε όλα τα στάδια της εκπαιδευτικής πολιτικής, τον πολιτισμό και τον έλεγχο του μιντιακού μηνύματος το οποίο άκριτα αλλά στοχευμένα παράγει φόβο και στρεβλώνει την πραγματικότητα.

Με απλά λόγια, ριζοσπαστικά αριστερή αντεγκληματική πολιτική υπάρχει, όσο και αν κάποιοι θέλουν να το ξεχνούν ή δεν το γνωρίζουν. Το ζήτημα όμως είναι, την θέλουμε ή βολευόμαστε με τη διαχείριση της υπάρχουσας.

*Καθηγητής Εγκληματολογίας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Τετάρτη 15 Απριλίου 2015