ΨΩΜΙ και ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΑ – Η γυναίκα δεν έπαψε ποτέ να είναι σύμβολο αγώνα (της Σοφίας Χουδαλάκη)

(αναδημοσίευση από τον ημεροδρόμο)

ΣΟΦΙΑ ΧΟΥΔΑΛΑΚΗ Κοινωνια • 8 Μαρτιου 2017

Έχουν περάσει 109 χρόνια από την ημέρα που 20.000 εργάτριες ξεχύθηκαν στους δρόμους της Νέας Υόρκης φωνάζοντας το σύνθημα «ΨΩΜΙ και ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΑ». Ήταν το σύνθημα που, μέσα σε δύο λέξεις, ζωγράφισε την εικόνα της σύγχρονης γυναίκας του 20^ου αιώνα. «ΨΩΜΙ», δηλαδή δουλειά, περηφάνια, αξιοπρέπεια. «ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΑ», δηλαδή σεβασμός, συντροφικότητα, υποστήριξη στους πολλαπλούς ρόλους. Δύο λέξεις που ενώνουν, διαχρονικά, τους δύο πυλώνες της ύπαρξης κάθε ανθρώπου, τον κοινωνικό και τον προσωπικό.

Επέτειος της μεγάλης απεργίας των γυναικών της 8^ης Μαρτίου και αρχίζει, ξανά, η συστηματική προσπάθεια απονεύρωσής της μνήμης από κάθε πολιτικό και κοινωνικό συμφραζόμενο. Η επέτειος της απεργίας μετατρέπεται σε χαρωπή γιορτή. Το ιστορικό πλαίσιο που συγκροτείται από το εργατικό κίνημα των αρχών του 20^ου αιώνα αντικαθίσταται από την α-πολίτικη στάση διεθνών φορέων. Συγχρόνως, η φιγούρα της γυναίκας εργάτριας που διεκδικεί μαχητικά τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής της, αντικαθίσταται από την γυαλιστερή, αιωνίως νεαρά καλλονή που ευελπιστεί να της χαρίσουν ένα τριαντάφυλλο. Από το μεγάλο σύνθημα αφαιρείται η λέξη «ΨΩΜΙ», με αποτέλεσμα η επέτειος μνήμης της γυναίκας που αγωνίστηκε, που τιμωρήθηκε, που διώχθηκε να διολισθαίνει, σταδιακά, σε μια γιορτή με επίκεντρο το φύλο. Είναι απορίας άξιο, αν υπάρχει κάποιος λόγος για να γιορτάζουμε κάτι τέτοιο. Η στρέβλωση της επετείου, από εργατικό αγώνα με επίκεντρο της εργάτριες των εργοστασίων ιματισμού, σε φιέστα θεμελιωμένη σε μια φυσική ιδιότητα – δηλαδή το ότι γεννηθήκαμε γυναίκες- μας καθιστά κοινωνικά και πολιτικά ουδέτερες. Είναι μια στάση που υπονομεύει την ουσία αυτής της επετείου, μια ουσία που εντοπίζεται στην πολιτική και κοινωνική θέση των γυναικών στον κόσμο. Στην πραγματικότητα, την 8^η Μαρτίου δεν γιορτάζουν όλες οι γυναίκες, παρά μόνο όσες τιμούν εκείνες που όρθωσαν πολιτικό και κοινωνικό ανάστημα.

Η ιστορία των αγώνων των εργατριών ξεκινά στα μέσα του 19^ου αιώνα, την εποχή που στις ανατολικές ακτές των Ηνωμένων Πολιτειών ξεβράζονται οι καραβιές των μεταναστών της Γηραιάς Ηπείρου, ψάχνοντας για ένα καλύτερο μέλλον. Ανάμεσά τους άνδρες, γυναίκες και παιδιά, όλοι χρήσιμοι στην εντατικοποίηση της παραγωγής που απαιτούν οι νέες τεχνολογίες και η ραγδαία εκβιομηχάνιση. Η Νέα Υόρκη, η εμπορική πύλη των ΗΠΑ, σφύζει από κόσμο. Στο λιμάνι της μεταφέρονται τόσο οι πρώτες ύλες όσο και τα μεταποιημένα προϊόντα που παράγονται στα σύγχρονα εργοστάσια. Η κλωστοϋφαντουργία αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους πυλώνες της βιομηχανίας. Η πλειοψηφία των γυναικών και των παιδιών δουλεύουν από  το πρωί μέχρι το βράδυ σε συνθήκες που απειλούν την υγεία και τη ζωή τους. Η δυσκολίες αθροίζονται, το καλύτερο αύριο που ονειρεύονταν οι μετανάστες πνίγεται στα γρανάζια των μηχανών, ενώ οι εργάτες – άντρες, γυναίκες και παιδιά – αντιμετωπίζονται ως αναλώσιμα μεγέθη στην παραγωγική διαδικασία. Μέχρι που φτάνει η 8^η Μαρτίου του 1857. Οι γυναίκες δεν θέλουν να υπομείνουν άλλο. Απεργούν και διαδηλώνουν, όμως βρίσκονται αντιμέτωπες με την αστυνομική βία. Η κινητοποίησή τους καταστέλλεται γρήγορα, αλλά ο παλμός τους έχει αλλάξει ρυθμό. Δύο χρόνια μετά οργανώνουν το πρώτο δικό τους εργατικό σωματείο. Από τότε οι αγώνες τους είναι συχνοί. Από τότε η πολιτεία καταλαβαίνει ότι οι γυναίκες εργάτριες έχουν ισχύ.

Μισό αιώνα αργότερα, στις 8 Μαρτίου 1908 κατεβαίνουν ξανά στους δρόμους. Αυτή τη φορά είναι οι κόρες τους,

είναι οι εγγονές τους, είναι οι καινούριες φουρνιές που ταΐζουν με ανθρώπους την οικονομική ανάπτυξη. Στους δρόμους της Νέας Υόρκης ξεχύνονται 20.000 κορίτσια, τα περισσότερα είναι μικρότερα από είκοσι χρονών. Διαδηλώνουν, απεργούν, απαιτούν και καταφέρνουν πολλά. Η απεργία τους διαρκεί 13 εβδομάδες αλλά οι κινητοποιήσεις τους είναι συνεχείς και καταλήγουν σε καθολικές υπογραφές συλλογικών συμβάσεων. Λίγο αργότερα η Κλάρα Τσέτκιν προτείνει στη Συνδιάσκεψη Σοσιαλιστριών Γυναικών, στην Κοπεγχάγη να τιμηθούν οι ιστορικές διαδηλώσεις των αμερικανίδων εργατριών κατοχυρώνοντας την 8^η Μαρτίου ως ημέρα τιμής για εκείνες.

Εκείνες οι εργάτριες διεκδίκησαν ίσες αμοιβές για ίση εργασία με τους συναδέλφους τους, διεκδίκησαν δικαίωμα ψήφου, διεκδίκησαν τη μείωση των ωρών εργασίας με στόχο να δουλεύουν 10 ώρες την ημέρα. Οι γυναίκες εκείνες προστάτευσαν, μέσα από τη δική τους κινητοποίηση, τα παιδιά ολόκληρης της κοινωνίας απαιτώντας την κατάργηση της παιδικής εργασίας στα εργοστάσια και στις βαριές χειρονακτικές δουλειές. Οι γυναίκες εκείνες υπερασπίστηκαν ως μητέρες, ως σύντροφοι, ως εργάτριες το σύνολο της κοινωνίας τους απαιτώντας δικαιοσύνη και ειρήνη. Έναν αιώνα μετά από εκείνες τις κινητοποιήσεις, οι γυναίκες στον δυτικό, κόσμο αμείβονται με 41% λιγότερα χρήματα σε σχέση με τους άνδρες, συχνά εργάζονται περισσότερο από 12 ώρες την ημέρα, ενώ οι συλλογικές συβάσεις καταργούνται, είτε επισήμως είτε στην πράξη. Συγχρόνως, οι γυναίκες εμφανίζουν χαμηλά ποσοστά επαγγελματικής εξέλιξης στα ανώτερα διοικητικά κλιμάκια, πράγμα που σημαίνει ότι καθηλώνονται στα κατώτερα χαμηλόμισθα επίπεδα εργασίας. Ιδιαίτερα στη χώρα μας, όπου τα τελευταία χρόνια οι χαμηλόμισθοι εργαζόμενοι υφίστανται διαδοχικές οικονομικές αφαιμάξεις, η πλειοψηφία των εργαζόμενων γυναικών έρχεται αντιμέτωπη με τις πιο σκληρές πτυχές της κατάρρευσης κάθε μέτρου πρόνοιας και εργατικής νομοθεσίας. Επιπλέον, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του ΟΑΕΔ, τον Ιανουάριο του 2017, το σύνολο των εγγεγραμμένων ανέργων της χώρας μας ήταν 928.962 άνθρωποι. Απ’ αυτούς οι 572.859 ήταν γυναίκες. Δηλαδή, μεταξύ των εγγεγραμμένων ανέργων, που είναι πολύ λιγότεροι από τους πραγματικά ανέργους, το 61,7% είναι γυναίκες. Από αυτές τις γυναίκες, σχεδόν οι μισές είναι μακροχρόνια άνεργες.

Ο πολιτικός χαρακτήρας της μέρας, όσο και αν αφιερώνεται στις γυναίκες, μας ενώνει όλους στη βάση της κοινωνίας που υπερασπίζεται τις αρχές της κοινωνικής και πολιτικής ελευθερίας, των κοινωνικών και εργασιακών δικαιωμάτων. Στο κάτω-κάτω της γραφής, μας ενώνει η ανάγκη της υπεράσπισης της ύπαρξής μας. Παραμονές της φετινής επετείου, ευρωβουλευτής της Πολωνίας τοποθετήθηκε από το βήμα του Κοινοβουλίου υπέρ της πνευματικής κατωτερότητας των γυναικών, ανοίγοντας το δρόμο του Καιάδα, τόσο στις ίδιες, όσο και σ’ εκείνους που γεννήθηκαν με κάποια σωματική ή πνευματική ιδιαιτερότητα. Ο ίδιος άνθρωπος υποστήριξε, στο παρελθόν, την κατάργηση της τηλεοπτικής αναμετάδοσης των παρά-ολυμπιακών αγώνων, διότι θεώρησε ότι οι άνθρωποι με αναπηρίες δεν είναι θέαμα κατάλληλο για τους αρτιμελείς. Δεν θα ήταν μεγάλο λογικό άλμα να υποθέσει κανείς, ότι εάν του δοθεί η δυνατότητα, θα φροντίσει να τους εξαφανίσει εντελώς από το κοινωνικό τοπίο και όχι μόνο από τις τηλεοράσεις.

Εξάλλου, όταν αρχίζουν οι άνθρωποι να διακρίνονται νομικά με βάση τα φυσικά τους χαρακτηριστικά, είναι πολύ εύκολο να προχωρήσουν και σε περαιτέρω διακρίσεις. Με βάση αυτή την ιδεολογία του συγκεκριμένου ευρωβουλευτή, ο οποίος -ειρήσθω εν παρόδω- υποστήριζε με φανατισμό το οικονομικό μοντέλο του θατσερικού νεοφιλελευθερισμού, δεν θα πρέπει να μας ξαφνιάσει αν επικαλεστεί ότι η ευφυΐα δεν σχετίζεται μόνο με το φύλο, αλλά σχετίζεται και με τη φυλή. Επίσης, είναι η ίδια ιδεολογία που, αντιστοιχίζοντας τις ανθρώπινες ικανότητες με τις φυσικές ιδιότητες, τοποθετεί τους ανθρώπους σε συγκεκριμένες θέσεις, κοινωνικά και επαγγελματικά. Αυτό γενικεύεται και σε επίπεδο ολόκληρων λαών, αφού είναι ο ίδιος άνθρωπος με τη συγκεκριμένη ιδεολογία, που είχε υποστηρίξει ότι η Ελλάδα χρειάζεται έναν δικτάτορα σαν τον Πινοσέτ. Είναι η ίδια ιδεολογία που οδήγησε τους Αθίγγανους, τους Εβραίους, τους μελαμψούς, τις γυναίκες και τα παιδιά στα στρατόπεδα εργασίας και εξόντωσης των Ναζί. Είναι η ίδια ιδεολογία που θεριεύει όταν εμείς οι γυναίκες αποδεχόμαστε την εξουδετέρωση της κοινωνικής και πολιτικής μας διάστασης.

Το ζήτημα υπερβαίνει στις προσωπικές απόψεις του καθενός, ακόμα και αν αυτός είναι ευρωβουλευτής. Το ζήτημα είναι η νομιμοποίηση που παρέχεται σε αυτές τις απόψεις μέσα από τους δομημένους ευρωπαϊκούς θεσμούς, που τις εισαγάγουν στη σφαίρα της πραγματικής πολιτικής μας ζωής. Η εφαρμογή αυτής της ιδεολογίας στην πραγματική μας ζωή, διευκολύνεται όταν επιτρέπουμε τη στρέβλωση της ιστορίας της επετείου μας. Αφήνοντας  τέτοια περιθώρια, επιτρέπουμε να στρεβλώσουν και άλλες πτυχές της Ιστορίας, οι οποίες εκφράζονται πολιτικά και επιτίθενται σε ό,τι εμείς, οι γυναίκες, αγαπάμε και υπηρετούμε.

Μέσα στα γυναικεία χέρια, φωλιάζουν όλες οι φωνές των γυναικών, όλων των χρωμάτων, όλων των θρησκειών, όλων των αιώνων. Μέσα σ’ αυτά τα χέρια αποκοιμιόνται τα βρέφη. Μέσα στα μαλλιά της γυναίκας κρύβονται οι μυρωδιές του σπιτιού. Πάνω στη φούστα της γαντζώνονται τα παιδιά για να μη χάσουν το δρόμο. Μπροστά σε γυναικείες μορφές στέκονται, εδώ και αιώνες, οι πιστοί για να προσευχηθούν. Άλλοτε γονάτιζαν μπροστά στην ξέστηθη θεά της καρποφόρας άνοιξης. Άλλοτε της φορούσαν μαντήλι και την έκαναν Αγία. Αλλού έγινε άγαλμα και αλλού πίνακας ζωγραφικής που μαρτυρούσε τα πάθη των λαών, τις οδύνες των ανθρώπων, τις αγωνίες και τις ελπίδες τους. Άλλοτε ενέπνευσε μεγάλους κοινωνικούς αγώνες και απεικονίστηκε ως Μασσαλιώτιδα, ενώ άλλοτε φωτογραφήθηκε με το όπλο στο χέρι να υπερασπίζεται τα ιερά της. Όπως και αν έχει αποτυπωθεί μέσα στους αιώνες, η γυναίκα δεν έπαψε ποτέ να είναι σύμβολο αγώνα, καθημερινής προσπάθειας και ανθρωπιάς. Αυτή η γυναίκα τιμάται κάθε χρόνο, στις 8 Μαρτίου.