Από Πέτρος Παπακωνσταντίνου -
σύγκρουση
Ραγδαίες και απρόβλεπτες διαγράφονται οι εξελίξεις στις σχέσεις της Τουρκίας με ισχυρές χώρες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων της Γερμανίας, της Ολλανδίας και της Αυστρίας. Η απόφαση των τριών ευρωπαϊκών κυβερνήσεων να απαγορεύσουν ομιλίες Τούρκων υπουργών σε συγκεντρώσεις ομοεθνών τους για το κρίσιμο δημοψήφισμα της 16ης Απριλίου προκάλεσε ανοιχτό διπλωματικό πόλεμο. Ο Ερντογάν απειλεί με σοβαρά αντίποινα και η κρίση τείνει να ξεφύγει από κάθε έλεγχο. Η δυναμική ενίσχυσης των εθνικισμών, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Τουρκία- δυναμική που τροφοδοτείται από αυτή την κρίση- τίποτα το καλό δεν προμηνύει για την Ελλάδα, σε μια περίοδο επικίνδυνων εντάσεων στο Αιγαίο.
Η κρίση κορυφώθηκε το Σάββατο, όταν η ολλανδική κυβέρνηση, επικαλούμενη λόγους ασφαλείας, απαγόρευσε την προσγείωση του αεροπλάνου που θα μετέφερε τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου στο Ρότερνταμ, όπου επρόκειτο να μιλήσει σε συγκέντρωση του κυβερνώντος, τουρκικού κόμματος ΑΚΡ. Προσπαθώντας να παρακάμψουν την απαγόρευση, οι Τούρκοι έστειλαν την υπουργό Οικογενειακών Υποθέσεων Μπετούλ Σαγιάν Καγιά, η οποία ταξίδεψε οδικώς από το Ντίσελντορφ της Γερμανίας στο Ρότερνταμ. Ωστόσο, οι ολλανδικές αρχές σταμάτησαν την υπουργό και την απέλασαν άρον- άρον στη Γερμανία. Ο Ερντογάν κατήγγειλε την ολλανδική κυβέρνηση ως «υπόλειμμα των Ναζί» και τη Δύση για ισλαμοφοβία, ενώ ο πρωθυπουργός Μπιναλί Γιλντιρίμ ζήτησε από την Ολλανδία έγγραφη συγγνώμη, απείλησε με αντίποινα και κήρυξε ανεπιθύμητο στην Τουρκία τον Ολλανδό πρεσβευτή.
Είχε προηγηθεί η διπλωματική ρήξη της Άγκυρας με το Βερολίνο λόγω της αντίστοιχης απαγόρευσης ανοιχτής
συγκέντρωσης με ομιλητή τον Τσαβούσογλου και των δημόσιων πιέσεων της Άνγκελα Μέρκελ για την αποφυλάκιση του ανταποκριτή της Die Welt Ντενίζ Γιουτζέλ, που έχει γερμανική και τουρκική υπηκοότητα. Ο Ερντογάν παραλλήλισε τη γερμανική κυβέρνηση με το Τρίτο Ράιχ και η κυβέρνησή του απείλησε ότι θα διακόψει την εφαρμογή της συμφωνίας με την ΕΕ για το προσφυγικό, θυμίζοντας ότι οι Ευρωπαίοι δεν έχουν δώσει τα λεφτά που είχαν υποσχεθεί στην Άγκυρα, ούτε έχουν καταργήσει τη βίζα για τις επισκέψεις Τούρκων πολιτών στην Ευρώπη.
Η τουρική ηγεσία έχει προφανείς λόγους να ενδιαφέρεται για τις συγκεντρώσεις του ΑΚΡ στη Δυτική Ευρώπη, όπου ζουν περίπου 2,5 εκατομμύρια Τούρκοι με δικαίωμα ψήφου (μόνο στη Γερμανία είναι 1,4 εκατομμύριο). Πολύ περισσότερο, που στη μάχη του δημοψηφίσματος για τη συνταγματική αναθεώρηση, κάθε ψήφος είναι πολύτιμη. Αν και η αναξιοπιστία των τουρκικών δημοσκοπήσεων ξεπερνά και εκείνη των ελληνικών, οι μυστικές έρευνες που έχουν γίνει για λογαριασμό του ΑΚΡ, όπως είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε, δείχνουν μέχρι στιγμής μικρό προβάδισμα του «ΝΑΙ», σε μια απολύτως ανοιχτή αναμέτρηση. Αν επικρατήσει το «ΟΧΙ», αυτό δεν θα σημάνει μόνο το τέλος στις φιλοδοξίες του Ερντογάν να γίνει πρόεδρος- «σουλτάνος», αλλά και την αρχή του τέλους για την 15χρονη κυριαρχία του ΑΚΡ, και μάλιστα σε περίοδο προϊούσας οικονομικής κάμψης.
Οι πρωτοφανείς- όχι μόνο για μια συμμαχική των Ευρωπαίων, ΝΑΤΟϊκή χώρα, όπως η Τουρκία, αλλά και για τους στοιχειώδεις κανόνες της διπλωματίας- απαγορεύσεις και απελάσεις από την πλευρά της Ολλανδίας, της Γερμανίας και της Αυστρίας περισσότερο ωφελούν παρά βλάπτουν πολιτικά τον Ερντογάν και το ΑΚΡ. Στη μεγάλη τους πλειονότητα, οι Τούρκοι αισθάνονται προσβεβλημένοι από μια αλαζονική και ισλαμοφοβική Δύση. Η γειτονική χώρα ζει σε ατμόσφαιρα πληγωμένου, αντιδυτικού εθνικισμού ήδη από το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου και η νέα κρίση ήρθε να ρίξει αλάτι στις ανοιχτές πληγές. Είναι χαρακτηριστικό ότι τόσο ο ηγέτης του Κεμαλικού CHP, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, όσο και οι εκπρόσωποι των μεγαλύτερων επιχειρηματικών οργανώσεων, αν και τάσσονται κατηγορηματικά υπέρ του «ΟΧΙ» στο δημοψήφισμα, ταυτίστηκαν με τον Ερντογάν στο συγκεκριμένο θέμα- μάλιστα ο Κιλιτσντάρογλου ζήτησε από την κυβέρνηση την πλήρη διακοπή των διπλωματικών σχέσεων με την Ολλανδία.
Γεγονός είναι ότι οι ηγεσίες ισχυρών ευρωπαϊκών κρατών οδηγήθηκαν στον διπλωματικό πόλεμο με την Τουρκία όχι από δημοκρατική ευαισθησία για τον απολυταρχισμό του Ερντογάν, αλλά από διαφορετικά, ευτελέστερα κίνητρα. Το κυριότερο από αυτά είναι η υποχώρηση των κυβερνώντων στο ισχυρό ρεύμα της ισλαμοφοβίας, που απειλεί να τροφοδοτήσει τις δυνάμεις της ρατσιστικής Ακροδεξιάς. Η Ολλανδία έχει εκλογές την ερχόμενη Τετάρτη και οι τελευταίες δημοσκοπήσεις φέρουν το ξενοφοβικό Κόμμα Ελευθερίας του Γκέερτ Βίλντερς σε απόσταση αναπνοής (δύο εκατοστιαίες μονάδες πίσω) από το Λαϊκό Κόμμα του πρωθυπουργού Μαρκ Ρούτε. (Ειρήσθω εν παρόδω ότι ο Βίλντερς προέρχεται από το Λαϊκό Κόμμα, το οποίο εγκατέλειψε το 2004 λόγω της αντίθεσής του με την προοπτική ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ). Αντίστοιχα στη Γερμανία, η Μέρκελ προσπαθεί, με επίδειξη αντιτουρκικής πυγμής, να επαναπατρίσει δεξιές ψήφους από την ξενοφοβική AfD ενόψει των εκλογών του Σεπτεμβρίου. Εξαίρεση αποτελεί η Γαλλία, η οποία επέτρεψε στον Τσαβούσογλου να μιλήσει, την Κυριακή, σε συγκέντρωση ομοεθνών του, στο Μετς.
Θα ήταν το άκρον άωτον της πολιτικής αφέλειας να πιστέψει κανείς ότι η κρίση στις σχέσεις Τουρκίας- ευρωπαϊκών κρατών θα μπορούσε, με κάποιο τρόπο, να ωφελήσει την Ελλάδα. Ενδεχόμενη κατάρρευση της συμφωνίας για το προσφυγικό θα έχει άμεσες επιπτώσεις στην Ελλάδα, παραμονές έναρξης της τουριστικής περιόδου. Όσο για την ασφάλεια στο Αιγαίο, είναι το τελευταίο πράγμα για το οποίο θα ενδιαφερθούν οι Ευρωπαίοι, όπως διαπίστωσε ο ίδιος ο Αλέξης Τσίπρας στη σύνοδο των Βρυξελλών, όπου επιχείρησε να θέσει το θέμα, για να εισπράξει σιωπή Πόντιου Πιλάτου από όλους τους εταίρους του. Και όσο εδραιώνεται στην Τουρκία η εικόνα μιας κακόβουλης ή και εχθρικής Δύσης, τόσο η νευρικότητα της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας της θα φορτίζει επικίνδυνα την κατάσταση στο Αιγαίο. Άλλωστε, η πρόσφατη τριμερής συνάντηση των αρχηγών των γενικών επιτελείων ΗΠΑ, Ρωσίας και Τουρκίας στην Αττάλεια για το Συριακό- μια εντυπωσιακή εξέλιξη, χωρίς ιστορικό προηγούμενο- έδειξε το μεγάλο γεωπολιτικό βάρος της Τουρκίας στην περιοχή. Σημειωτέον, ότι η ΕΕ ήταν απούσα (και) από αυτή τη συνάντηση, κάτι που μιλάει από μόνο του για την ανυπαρξία της όσον αφορά τα μεγάλα προβλήματα ασφαλείας που στοιχειώνουν την Ανατολική Μεσόγειο.