Αν κρίνουμε από τους διθυραμβικούς τόνους που χρησιμοποίησαν τα κατεστημένα μέσα ενημέρωσης στην αρχή της περασμένης εβδομάδας, οι παρελάσεις μαθητών και στρατού τη Δευτέρα και την Τρίτη δεν πρέπει να έγιναν για να τιμηθεί η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου, αλλά σε ένδειξη πανηγυρισμού για τον νέο εθνικό θρίαμβο, την επιτυχία των ελληνικών τραπεζών στα στρες τεστ της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.
Βέβαια, το τηλεγράφημα του πρακτορείου Reuters έλεγε ότι three Greek banks failed the stress test, ενώ η αντίστοιχη είδηση στους ελληνικούς ειδησεογραφικούς ιστότοπους είχε τίτλο «Περνούν τα στρες τεστ οι ελληνικές τράπεζες», πράγμα που διά γυμνού οφθαλμού φαίνεται μεταφραστική ανακολουθία, αλλά ίσως στη χρηματοπιστωτική ορολογία το fail να σημαίνει επιτυγχάνω. Πάντως, την επόμενη μέρα στο χρηματιστήριο οι μετοχές των τραπεζών κατρακύλησαν, πράγμα που σημαίνει ότι οι «αγορές» έδωσαν άλλη ερμηνεία απ' ό,τι τα μέσα ενημέρωσης.
Τελικά μάθαμε ότι ναι μεν κόπηκαν οι ελληνικές τράπεζες αλλά είναι σαν να μην κόπηκαν (όπως θα έλεγε ο γέροντας Παΐσιος). Έτσι κι αλλιώς, το γεγονός είναι ότι τα στρες τεστ, ή τεστ αντοχής επί το ημιελληνικότερον, ακούστηκαν πολύ τις τελευταίες μέρες του μήνα που πέρασε κι έτσι το άρθρο μας θα αφιερωθεί σε αυτόν τον σύμπλοκο όρο.
Στρες τεστ λοιπόν ή stress test στα αγγλικά και σε κάμποσες άλλες γλώσσες, αφού και τα δυο μέρη του σύμπλοκου είναι λέξεις διεθνείς, και έχουν βέβαια περάσει εδώ και καιρό στην ελληνική γλώσσα και έχουν λεξικογραφηθεί κανονικά.
Το στρες βέβαια δεν το χρησιμοποιούμε με αυτή τη σημασία· στα ελληνικά έχει περάσει μόνο με τη σημασία του άγχους, της ψυχικής έντασης που μπορεί να αποδειχτεί επιβλαβής για την υγεία, και έχει δώσει και το ρήμα «στρεσάρω» και το ουσιαστικό «στρεσάρισμα». Η λέξη είναι προφανώς δάνειο από τα αγγλικά, όπου stress σημαίνει πίεση, από το distress που τελικά ανάγεται, μέσω γαλλικών, στο λατινικό stringere («σφίγγω»). Πάντως, και στην αγγλική γλώσσα η ψυχολογική σημασία είναι σχετικά πολύ πρόσφατη, αφού δεν καταγράφεται παρά το 1955.
Όσο για το τεστ και αυτό από τα αγγλικά το πήραμε, αλλά η ετυμολογική του διαδρομή είναι αξιοπρόσεκτη. Ανάγεται στο παλαιό γαλλικό test, που ήταν το πήλινο δοχείο που χρησιμοποιούσαν οι αλχημιστές για να ελέγχουν την περιεκτικότητα ενός κράματος σε χρυσό, λέξη που προέρχεται από το λατινικό testum («πήλινο αγγείο») -- και από τον έλεγχο της ποιότητας του μετάλλου η σημασία εύκολα επεκτάθηκε σε κάθε δοκιμή ή εξέταση που γίνεται για την εξακρίβωση της ορθότητας ή της ακεραιότητας ενός πράγματος.
Το πιο περίεργο είναι ότι από την ίδια ρίζα, το πήλινο δοχείο (testum), προέρχεται και μια πολύ βασική λέξη της γαλλικής γλώσσας, η λέξη tête (κεφάλι, όπως και το ιταλικό testa), κατά πάσα πιθανότητα επειδή στη λαϊκή γλώσσα το κεφάλι παρομοιαζόταν με ένα πήλινο αγγείο –κι αν αυτό σας φαίνεται απίθανο, και το γερμανικό Kopf αρχικά είχε σημασία «κύπελλο» και έχει την ίδια ρίζα με το αγγλικό cup. Κι έτσι στα γαλλικά και στα ιταλικά η λαϊκή λατινική λέξη testa εκτόπισε την κλασική caput και τις παράγωγές της, αν και για αρκετούς αιώνες συνυπήρξαν.
Πάντως, το αγγλικό test έγινε διεθνής λέξη και πέρασε και στα ελληνικά, σε διάφορους τομείς, στις εργαστηριακές εξετάσεις (όπου και το Παπ τεστ, προς τιμήν του γιατρού Γιώργου Παπανικολάου που το επινόησε), σε άλλες επιστημονικές χρήσεις, στα συνεργεία αυτοκινήτων, αλλά κυρίως στην εκπαίδευση, όπου βέβαια η λέξη χρησιμοποιείται κυρίως για το σύντομο διαγώνισμα («δεν μας έβαλε διαγώνισμα, ένα τεστάκι μόνο»). Και εκτός από το υποκοριστικό, τα λεξικά καταγράφουν επίσης το ρήμα τεστάρω. Κι αφού η λέξη έχει πολιτογραφηθεί πια ελληνική κι έχει σχηματίσει και δική της οικογένεια, το βρίσκω όχι μόνο λάθος γραμματικά, αλλά και κωμικό, να θέλουν κάποιοι ντε και καλά να την κλίνουν αγγλοπρεπώς στον πληθυντικό, έτσι δυσκολοπρόφερτη που είναι.
Στην καθομιλουμένη τα λέμε στρες τεστ, επειδή όμως, όπως είπαμε, στη γλώσσα μας το στρες έχει άλλη σημασία, το «τεστ αντοχής» είναι προτιμότερο, ή και δοκιμή αντοχής αν θέλετε. Πάντως, στα αγγλικά, ο όρος stress test χρησιμοποιείται επίσης για την ιατρική εξέταση που εμείς τη λέμε «τεστ κοπώσεως», που σε βάζει ο γιατρός να τρέχεις στον ιμάντα ή να κάνεις ποδήλατο, και παρακολουθεί τους παλμούς σου και μάλλον από εκεί επεκτάθηκε στον τραπεζικό τομέα.
Στο τεστ κοπώσεως, με το παραμικρό λαχάνιασμα του εξεταζόμενου, ο γιατρός διακόπτει την εξέταση. Στο θανάσιμο τεστ κοπώσεως στο οποίο υποβάλλεται εδώ και πολλά χρόνια η ελληνική κοινωνία, οι αλμπάνηδες που έχουν τον έλεγχο αυξάνουν συνεχώς τις στροφές, παρόλο που μας βλέπουν να ασθμαίνουμε. Όσο για τις τράπεζες που κόπηκαν στα στρες τεστ αλλά είναι σαν να τα πέρασαν, διαβάζω ότι δυο απ' αυτές θα χρειαστούν μικρή κεφαλαιακή ενίσχυση: καναδυό ψωροδισεκατομμύρια, κοντά στ' άλλα 40 που τους έχουμε προσφέρει και που χάρη σ' αυτά πέρασαν κουτσά στραβά τα τεστ. Δεν υπάρχει όμως πρόβλημα, διότι έχουμε κυβέρνηση που αγαπά τις παραδόσεις. Και όταν ενισχύουμε τις τράπεζες τιμάμε μια πανάρχαια ελληνική παράδοση: τον πίθο των Δαναΐδων.
Ο Νίκος Σαραντάκος είναι συγγραφέας, μεταφραστής και κατοικοεδρεύει στα sarantakos.wordpress.com και στo www.sarantakos.com.